علت عقب ماندگی ایرانیان چه بود؟ / پیشنهاد کتاب

اولویت فکری اندیشمندان ایرانی چه بوده است؟ مفهوم ترقی و پیشرفت از چه زمانی و از چه مسیری وارد منظومه فکری اندیشمندان ایرانی شد؟

به گزارش کاماپرس، داریوش رحمانیان که استاد تاریخ دانشگاه تهران است، در کتاب «تاریخ علت‌شناسی انحطاط و عقب‌ماندگی ایرانیان و مسلمانان» با مروری تاریخی بر سیر اندیشه متفکران ایرانی سعی کرده به این سئوال‌ها پاسخ دهد. تمرکز اصلی این کتاب بر دو دوره قاجار و پهلوی است. نویسنده، یکی از چالش‌های کلیدی تاریخ ایران در یکی‌دو قرن اخیر را بحران تفکر و عقلانیت می‌داند.

رحمانیان اندیشه‌های ۱۴ متفکری که بر زمانه خویش و پس از خود تاثیر گذاشته‌اند را به صورت مجزا در یک فص مستقل بررسی کرده است؛ میرزا فتحعلی آخوندزاده، میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، میرزا یوسف‌خان مستشارالدوله، سیدجمال‌الدین اسدآبادی، میرزا آقاخان کرمانی، میرزا عبدالرحیم طالبوف، میرزا محمدحسین نائینی، سیدحسن تقی‌زاده، ابراهیم پورداوود، ذبیح بهروز، احمد کسروی، مهدی بازرگان، مرتضی مطهری و علی شریعتی 14 متفکری هستند که زیر ذره‌بین داریوش رحمانیان قرار گرفته‌اند.

نویسنده در فصل پایانی کتاب به سراغ نظریه شیوه تولید آسیایی مارکس رفته است. او در این فصل گزارشی از چگونگی ظهور و رشد این نظریه در فضای فکری ایران ارائه کرده و سه تن از کسانی که با تاثیرپذیری از این نظریه به تحلیل تاریخ ایران و تبیین علل و عوامل عقب ماندگی این کشور پرداخته‌اند، را معرفی کرده است.

نویسنده پیش از ورود به بررسی اندیشه‌های این ۱۴ متفکر با استفاده از نظریه‌های ابن‌خلدون و قطب‌الدین نیریزی، تاریخ جامعه اسلام و ایران را مورد بررسی قرار داده است. سوال اصلی نویسنده در ابتدای کتاب این است که جامعه سنتی ایران چرا بیش از آنکه به دنبال پیشرفت و آزادی باشد، به ظلم و تباهی گردن می‌نهاده است. او می‌نویسد: اندیشه ترقی و آزادی و اصلاح در منظومه فرهنگ و تفکر قالب سنتی ایرانیان و مسلمانان وجود نداشت و به طبع استبداد، ظلم، شورش و انحطاط، جبری و طبیعی و اجتناب‌ناپذیر انگاشته می‌شد. چون انحطاط و علل و عوامل موجده و مبقیۀ آن علاج‌ناپذیر پنداشته می‌شد طبیعتاً از تلاش و مجاهده فکری برای پرسش از آن و راه‌های برون‌رفت از آن نیز خبری نبود. به عبارت بهتر فرهنگ و اندیشه سنتی خود، سد راه پرسش از انحطاط و در نتیجه مانع خروج از آن بود. هرچند نزد اندیشه‌گران سنتی قدیم، پیوند ظلم و استبداد با زوال و انحطاط آشکار بود اما فرهنگ و اندیشه سنتی آنان هیچ راهکاری جز اندرزگویی به شخص مستبد و ظالم برای علاج استبداد و در نتیجه جلوگیری از زوال و انحطاط در تصور نمی‌آورد و به هیچ روی به امکان تغییر و اصلاح نظام استبدادی نمی‌اندیشید.

x تبلیغات

خواندن کتاب «تاریخ علت‌شناسی انحطاط و عقب‌ماندگی ایرانیان و مسلمانان» به دانشجویان و علاقمندان رشته‌های تاریخ، توسعه، اقتصاد، علوم‌سیاسی و جامعه‌شناسی توصیه می‌شود. این کتاب در 424 صفحه و با قیمت 460 هزار تومان توسط انتشارات کتاب شرق برای بار دوم پس از حدود 17 سال به چاپ رسیده است. این کتاب از سری «کتاب‌های توسعه‌پژوهی» انتشارات کتاب شرق است. از داریوش رحمانیان دو کتاب دیگر، «تاریخ دیدمانی» و «ایران بین دو کودتا» نیز در مجموعه توسعه‌پژوهی شرق به چاپ رسیده است. از جمله دیگر کتاب‌های این مجموعه می‌توان به «هوش مصنوعی برای آرمان‌های توسعه پایدار»، «احزاب سیاسی و حکمرانی منابع طبیعی»، «تاریخ علت‌شناسی انحطاط و عقب‌ماندگی ایرانیان و مسلمانان»، «دورمانده از توسعه» و… اشاره کرد.

14+1 کتاب درباره تاریخ عقب ماندگی و انحطاط جامعه ایران

علاقمندان به مطالعه تاریخ تحولات فکری ایرانیان و سرگذشت جامعه ایران در مسیر توسعه و عقلانیت می‌توانند علاوه بر این کتاب داریوش رحمانیان، کتاب‌های زیر را نیز مطالعه کنند:

1- ما چگونه ما شدیم؟ نوشته صادق زیباکلام از انتشارات روزنه،

2- چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟ نوشته کاظم علمداری از انتشارات توسعه،

3- ایران بین دو انقلاب نوشته یرواند آبراهامیان از نشر نی و نشر مرکز

4- جامعه‌شناسی خودمانی نوشته حسن نراقی از نشر اختران

5- جامعه‌شناسی نخبه‌کشی نوشته علی رضاقلی از نشر نی

6- طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران نوشته احمد اشرف و علی بنوعزیزی از انتشارات نیلوفر

7- دیباچه‌ای بر توسعه‌نیافتگی ایرانی نوشته محمدصادق کلبادی از انتشارات گام‌نو

8- نبرد قدرت در ایران؛ چرا و چگونه روحانیت برنده شد؟ نوشته محمد سمیعی از نشر نی

9- تأملی درباره ایران؛ دیباچه ای بر نظریه انحطاط ایران نوشته صادق طباطبایی از انتشارات نگاه معاصر

10- مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران نوشته جان فوران از انتشارات رسا

11- استبداد در ایران نوشته حسن قاضی مرادی از انتشارات اختران

12- توسعه‌نیافتگی و صنعتی‌سازی ایران عصر قاجار و پهلوی اول نوشته سیدحسن شجاعی‌دیوکلائی از نشر تیسا