تک بیتی یا مفرد، یک قالب شعری می‌باشد که همان طور که از نامش مشخص است، دو مصرع دارد. در تک بیتی شاعر در قالب یک بیت خیلی صریح و واضح منظور کلی خود را بیان کرده و خواننده مقصود شاعر را دریافت می‌کند. بسیاری از این تک بیتی‌ها در زبان فارسی به ضرب‌المثل تبدیل شده و در صحبت‌های روزمره کاربرد دارند.
لازم به ذکر است تک بیتی ممکن است بهترین و شاه بیت یک مثنوی و غزل باشد که به علت زیبایی در میان خوانندگان شهرت پیدا کرده است.
در ادبیات بسیاری از شاعران مانند صائب، سعدی، هاتف اصفهانی و حافظ، تک بیتی‌های بسیار محبوب و شناخته شده‌ای با مضامین مختلف دارند. برخی صائب تبریزی را پدر تک بیتی فارسی می‌دانند. جالب توجه است که بسیاری از شاعران هندی هم به سرودن این اشعار علاقه‌مند می‌باشند. در این مقاله قصد داریم محبوب‌ترین تک بیتی‌های حافظ را برای شما جمع آوری کنیم.
تک بیتی‌های عاشقانه حافظ
دیوان حافظ و دیگر آثار او سرشار از تک بیتی‌های ناب است که با موضوع عشق سروده شده‌اند. در ادامه به برخی از معروف‌ترین اشعار عاشقانه حافظ می‌پردازیم:
مرا عهدیست با جانان که تا جان در بدن دارم
هواداران کویش را چو جان خویشتن دارم
****
هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق
ثبت است بر جریده عالم دوام ما
****
ما در پیاله عکس رخ یار دیده‌ایم
ای بی‌خبر ز لذت شرب مدام ما
****
گل در بر و می در کف و معشوق به کام است
سلطان جهانم به چنین روز غلام است
****
عشق دردانه ست و من غواص و دریا میکده
سر فرو بردم در انجا تا کجا سر بر کنم
****
عاشقی را که چنین باده شبگیر دهند
کافر عشق بود گر نشود باده پرست
تک بیتی‌های عارفانه حافظ
حافظ در اشعار عارفانه خود به دنبال کشف حقیقتی عمیق‌تر از ظاهر زندگی می‌باشد، از همین رو در بسیاری از تک بیتی‌های خود به دنبال راهی برای وصال به معشوق حقیقی است. در ادامه با بعضی از این ابیات آشنا می‌شویم:
دست از مس وجود چو مردان ره بشوی
تا کیمیای عشق بیابی و زر شوی
****
در اندرون من خسته دل ندانم کیست
که من خموشم و او در فغان و در غوغاست
****
آخر به چه گویم هست از خود خبرم چون نیست
وز بهر چه گویم نیست با وی نظرم چون هست
****
در این بازار اگر سودیست با درویش خرسند است
خدایا منعمم گردان به درویشی و خرسندی
تک بیتی‌های حافظ درباره دوست
صحبت از دوست و رابطه دوستانه یکی از مضامین مورد علاقه شاعران بوده است. حافظ نیز تک بیتی‌های زیادی در این باره دارد که در ادامه می‌بینیم:
ای صبا گر بگذری بر کوی مهرافشان دوست
یار ما را گو سلامی، دل همیشه یاد اوست
****
از جان طمع بریدن آسان بود ولیکن
از دوستان جانی مشکل توان بریدن
****
درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد
نهال دشمنی برکن که رنج بی‌شمار آرد
تک بیتی‌های حافظ درباره غم و جدایی
یکی از موضوعاتی که بسیار مورد توجه حافظ بوده است، جدایی و دوری از یار است. در این جا با برخی از بهترین تک بیتی‌های حافظ درباره جدایی آشنا می‌شویم.
اشک در چشمان من طوفان غم دارد به دل
خنده بر لب می زنم تا کس نداند راز دل
****
از غم هجر مکن ناله و فریاد که دوش
زده‌ام فالی و فریادرسی می‌آید
****
رنج ما را که توان برد به یک گوشه چشم
شرط انصاف نباشد که مداوا نکنی
****
شب صحبت غنیمت دان که بعد از روزگار ما
بسی گردش کند گردون بسی لیل و نهار آرد
****
شراب تلخ می‌خواهم که مردافکن بود زورش
که تا یک دم بیاسایم ز دنیا و شر و شورش
تک بیتی‌های حافظ درباره انسانیت
حافظ در اشعار خود به موضوعاتی چون شفقت، تواضع و نکوهش خودپسندی می‌پردازد. او در این باره تک بیتی‌های نابی دارد که در زیر می‌بینیم:
همای گو مفکن سایه شرف هرگز
در آن دیار که طوطی کم از زغن باشد
****
نیکنامی خواهی ای دل با بدان صحبت مدار
خودپسندی جان من برهان نادانی بود
****
چون طهارت نبود کعبه و بتخانه یکی است
نبود خیر در آن خانه که عصمت نبود
****
عیب می جمله بگفتی هنرش نیز بگوی
نفی حکمت مکن از بهر دل عامی چند
****
در هوا چند معلق زنی و جلوه کنی
ای کبوتر نگران باش که شاهین آمد
تک بیتی‌های حافظ درباره خرد
در اشعار حافظ، خرد به عنوان راهی برای آگاهی، تفکر عمیق و درک بهتر از جهان و خود انسان مطرح می‌شود. برخی از بهترین تک بیتی‌های حافظ درباره خرد را در ادامه آورده‌ایم:
گوهر پاک بیاید که شود قابل فیض
ورنه هر سنگ و گلی لؤلؤ و مرجان نشود
****
ز مشکلات طریقت عنان متاب ای دل
که مرد راه نیندیشد از نشیب و فراز
****
مرا به کشتی باده در افکن ای ساقی
که گفته‌اند نکویی کن و در آب انداز
****
فلک به مردم نادان دهد زمام مراد
تو اهل دانش و فضلی همین گناهت بس
تک بیتی‌های حافظ درباره خدا
ارادت و علاقه حافظ به خدا در بسیاری از اشعارش دیده می‌شود. در ادامه تک بیتی‌های او را که درباره خدا سروده می‌بینیم:
حافظ وظیفه تو دعا گفتن است و بس
در بند آن مباش که نشنید یا شنید
****
دلا بسوز که سوز تو کارها بکند
دعای نیم شبی دفع صد بلا بکند
****
تو بندگی چون گدایان به شرط مزد مکن
که خواجه خود روش بنده پروری داند
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم با قالب شعری تک بیتی یا مفرد و برخی از تک بیتی‌های حافظ با مضامین مختلف بیشتر آشنا شویم. بار ادبی و مفهوم عمیق تک بیتی به گونه‌ای است که مخاطب را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ما امروزه بسیاری از این تک بیتی‌ها را در صحبت‌های روزمره خود استفاده می‌کنیم زیرا هدف و منظور ما را در یک بیت به روشنی بیان می‌کند. از معروف‌ترین شاعران این سبک می‌توان از صائب، سعدی و حافظ نام ببریم.
انتهای پیام
مرتبط با :
پیام عدالت
