ضرب المثل، سخنی کوتاه، برجسته، روشن، پندآمیز و مستقل بوده که در زبان مردم رایج است. ضرب المثل‌ها به بیان قصه‌ای عبرت‌آميز يا گفتاری نكته‌آموز می‌پردازد. مثل، کلمه‌ای عربی بوده و مترادف فارسی آن متل است؛ به همین خاطر هنگامی که مثل گفتن به صورت بی‌ادبانه پيدا كند، به آن متلك می‌گويند. هر چقدر تاريخ تمدن ملتی غنی‌تر باشد، حوادث بیشتری در آن رخ داده و ضرب المثل‌های بيشتر‌ی در آن وجود دارد.
کاماپرس در این گزارش به بررسی انواع ضرب المثل، نحوه ساخته شدن آنها و بیان چندین نمونه رایج پرداخته است.
آشنایی با انواع ضرب المثل
گاهی ضرب المثل به صورت کوتاه و در چند كلمه خلاصه می‌شود؛ مانند عبارت “فيل و فنجان” كه به تناسب نداشتن دو چيز به لحاظ كوچكی و بزرگی اشاره می‌کند. در مقابل گاهی مانند ضرب‌المثل “آفتابه و لولهنگ هر دو يک كار را می‌كنند، ولی ارزش آنها وقت گرو گذاشتن معلوم می‌شود» طولانی است. این عبارت طولانی به این نکته اشاره می‌کند که ارزش لولهنگ یا همان آفتابه‌ای که از سفال ساخته شده از آفتابه مسی کمتر است. در موارد دیگر گاهی ضرب المثل به صورت یک عبارت ساده و يک خط شعر مانند «شتر در خواب بيند پنبه دانه، گهی لف لف خورد گه دانه دانه» به کار می‌رود. زمانی که بخواهیم به یک فرد تنبل بگوییم آرزوهای محال و بزرگ نداشته باش؛ چراکه تو اصلا هیچ تلاشی برای به دست آوردن آن انجام نمی‌دهی، از این شعر مثل گونه استفاده می‌شود.
ضرب المثل چگونه ساخته می‌شود؟
برخی از ضرب المثل‌ها حاصل پندهای دانايان، پيشوايان مذهبی یا تجربه زیسته مردم بوده که معمولا آنها را حكمت می‌نامند. برخی دیگر، گفتار اشخاص نامدار تاريخی يا عادی است كه بسیار به‌جا و مناسب به کار رفته و چون ذوق ديگران را برانگیخته، مشهور شده است. بسياری از ضرب المثل‌ها نیز نتيجه داستانی حقيقی يا افسانه‌ای است؛ در حالیكه ممکن است مردم از داستان اصلی آن بی‌اطلاع باشند يا در هر شهری به صورتی خاص نقل شود. در نهایت نیز برخی از ضرب المثل‌ها از يك قطعه شعر معروف مانند «از ماست كه بر ماست» اثر ناصر خسرو گرفته می‌شوند. ضرب المثل‌های منظوم گاه ساخته و پرداخته شاعر بوده و گاهی در قالب شعر زيبا و مناسب، جا افتاده و جانشين ضرب المثل‌های قديمی‌تر شده است.
آشنایی با نمونه‌های رایج ضرب المثل ایرانی
در این بخش با تعدادی از ضرب المثل‌های رایج ایرانی آشنا می‌شوید.
اجاره‌نشینی و خوش نشینی: کسی که خانه ندارد، می‌تواند به راحتی محل زندگی خود را عوض کند و هر جایی که دوست داشت، زندگی کند. این ضرب المثل به دلبستگی نداشتن به چیزی اشاره می‌کند.
اجاق کور، بهتر از بچه بی نور: اجاق کور به خانه بدون بچه اتلاق می‌شود. این ضرب المثل به اینکه فرزند نداشتن بهتر از فرزند ناخلف داشتن است، اشاره می‌کند.
ادب از که آموختی؟ از بی‌ادبان: از اعمال بی ادبان هر چه به نظر ناپسند بود را نباید انجام داد. این ضرب المثل به رفتار زشت دیگران را دیدن و خلاف آن انجام دادن، اشاره می‌کند.
از آب، کره گرفتن: این ضرب المثل به خساست و حسابگری بیش از حد، از هر که و هر چه کمترین استفاده را بردن و صرف نظر نکردن از کوچک‌ترین چیز اشاره می‌کند.
با پنبه سر بریدن: این ضرب المثل به اینکه با نرمش و زیرکی به کسی صدمه بزنیم یا دشمنی و خصومت پنهان خود را از طریق دوستی نشان دهیم، اشاره می‌کند.
با حلوا حلوا گفتن، دهان شیرین نمی‌شود: یعنی با حرف زدن کاری درست نمی‌شود؛ لذا باید تنبلی را کنار گذاشت و اقدام کرد.
با خودش هم قهر است: این ضرب المثل برای افراد اخمو، عبوس و ترش‌رو به کار می‌رود.
با دست پس می‌زند، با پا پیش می‌کشد: کسی که رفتار دو پهلو داشته باشد و در ظاهر از چیزی یا کسی دوری و خودداری کند، اما در واقع به آن تمایل داشته باشد، مصداق بارز این ضرب المثل است.
با دمش گردو می‌شکند: این ضرب المثل، نهایت خوشحالی افراد را با اشاره به شرح حال موش هنگام یافتن گردو نشان می‌‌دهد.
بار کج به منزل نمی‌رسد: با تقلب، نیرنگ و انجام کار خلاف نمی‌توان کاری از پیش برد یا آن کار نتیجه خوبی نخواهد داشت.
جای سوزن انداختن نیست: یعنی شلوغی، ازدحام و فشردگی جمعیت به قدری است که به اندازه پایین آمدن سوزن هم جا وجود ندارد.
جایی نمی‌خوابد که آب زیرش برود: این ضرب المثل به افراد زرنگ و زیرکی اتلاق می‌شود که کاملا مراقب خود هستند و کاری نمی‌کنند که باعث ضرر و زیان‌شان شود.
مادر زنت دوستت دارد: این ضرب المثل در مورد کسانی به کار می‌رود که به موقع بر سر سفره غذا می‌رسند و همچنین به هر چیز آماده و بی‌دردسری که از راه رسیده باشد، اشاره می‌کند.
مار از پونه بدش می‌آید، در لانه‌اش سبز می‌شود: هنگامی که افراد با چیزهایی که از آنها متنفر، بیزار و گریزان هستند، مواجه می‌شوند، از این ضرب المثل استفاده می‌شود.
مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید می‌ترسد: برخی افراد که بلایی بر سرشان آمده و تجربه تلخی از آن دارند، اگر در آن موقعیت قرار گیرند، دچار بدگمانی می‌شوند و محتاط‌تر عمل می‌کنند. این ضرب المثل به چنین شرایطی اشاره می‌کند.
آشنایی با ضرب المثل های رایج زبان فارسی از طریق «دانشچی»
وبسایت دانشچی با اهداف آموزشی، تحقیقی، وبگردی و همچنین اطلاع رسانی در جهت پیشرفت علمی دانش‌آموزان، دانشجویان و کاربران اینترنت راه‌اندازی شده است. علاقه‌مندان برای ارتباط با مدیر وبسایت دانشچی می‌توانند از ایمیل info.daneshchi@gmail.com استفاده کنند. همچنین برای دریافت راهنمایی می‌توانند از طریق تلگرام و واتساپ به شماره تلفن ۰۹۰۲۱۲۰۱۲۲۰ با کارشناسان مجموعه در ارتباط باشند و براي استفاده از خدمات این مجموعه به نشانی اینترنتی https://www.daneshchi.ir مراجعه کنند.
انتهای پیام
مرتبط با :
دانش چی
