مطالعات نشان می‌دهد واردات ورق استنلس استیل یا فولاد ضدزنگ در ایران بسیار بالا است. به‌عنوان نمونه، براساس گزارش گمرک طی سال 1403 حدود 170 هزارتن از انواع محصولات استیل وارد کشور شده که ارزشی معادل حدود 322 میلیون دلار داشته است.
واردات ورق و لوله استنلس استیل سهم عمده این واردات را شامل می‌شود. در مقابل، صادرات محصولات استنلس استیل ایران تقریبا صفر است. چرا که تولید محصولات اولیه از استنلس استیل در ایران به دلایل مختلفی فعلا امکان‌پذیر نیست. برای مثال، داده‌های آماری نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۱ تنها حدود ۷۹ هزار دلار صادرات اتصالات استنلس استیل انجام شده که عمدتاً به عراق بوده است.
به‌طور کلی، آمار رسمی نشان می‌دهد واردات ورق استنلس بین سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ نیز در حد همین ارقام بوده است، هرچند داده دقیق ساليانه منتشر نشده است. اما روندها حاکی از آن است که نوسانات نرخ ارز و تحریم‌ها سبب افزایش قیمت و حجم واردات در مقاطعی شده است. صادرات محصولات استنلس (به‌ویژه ورق) تقریباً وجود ندارد و در موارد معدود مقادیر بسیار اندکی به کشورهای همسایه صادر شده است.
مبادی اصلی واردات استیل (کشورها و برندها)
واردات ورق و لوله استنلس استیل اغلب از کشورهای آسیایی و در مواردی محدود از کشورهای اروپایی صورت می‌گیرد. تایوان، چین، هند، کره جنوبی، ترکیه و گاهی اوقات ژاپن کشور‌هایی هستند که سهم بسیار زیادی از واردات ورق و لوله استنلس استیل به ایران را به نام خود ثبت کرده‌اند. گزارش‌های تجاری نشان می‌دهد که بیشترین سهم واردات ورق و لوله استنلس استیل از چین صورت می‌گیرد.
به طور کلی چین به عنوان بزرگترین تولیدکننده فولاد در جهان، بیشترین سهم صادرات استیل و فولاد را به سراسر دنیا دارد. پس از چین کشورهای دیگر مانند هند، کره جنوبی و تایوان نیاز استیل مورد نیاز بازار ایران را فراهم می‌کنند. کمپانی‌های بزرگی نظیر تیسکو چین (TISCO) پوسکو (POSCO) کره، YLS تایوان، ویراج (VIRAJ) هند و… در واردات ورق و لوله استنلس استیل سهیم هستند. با نگاهی مختصر به آمار ترخیص استیل از گمرک می‌توان نقش پررنگ چین را در واردات مشاهده کرد.
لازم به ذکر است برخی شرکت‌های بازرگانی ایرانی نیز از شرکت‌های تجاری کشورهای همسایه (مانند امارات) استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال، کالاهایی از چین یا کره به امارات ارسال و سپس از آنجا به ایران وارد می‌شوند تا روابط مالی و حمل‌ونقل تسهیل شوند. اما در نهایت تایوان، چین، هند و کره جنوبی همچنان به‌عنوان بزرگترین منابع وارداتی شناخته می‌شوند.
یکی از دلایلی که خرید استنلس استیل از چین را مقرون به صرفه می‌سازد، قیمت تمام شده و هزینه حمل و نقل بالا از اروپاست. شرکت‌های اروپایی نیز صادر کنندگان بزرگ استنلس استیل هستند اما خرید از چین گزینه‌ای مقرون به صرفه‌تر به حساب می‌آید.
تأثیر تحریم‌ها و محدودیت‌ها بر زنجیره تأمین
تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به‌طور مستقیم بر واردات ورق و لوله استنلس استیل تأثیر گذاشته‌اند. در زمینه مبادلات بانکی، تحریم‌ها رابطه ایران با بسیاری از سیستم‌های مالی جهانی را قطع کرده و فرآیند پرداخت هزینه‌ی واردات را دشوار کرده نموده است. واردکنندگان معمولاً ناگزیرند از مکانیزم‌های جایگزین (نظیر ارز نیمایی، تبادل ارز صادراتی و حواله از بانک‌های همکار در کشورهای واسط) استفاده کنند که زمان‌بر و هزینه‌بر است. از سوی دیگر، محدودیت‌های حمل‌ونقل (محدودیت شرکت‌های کشتیرانی بین‌المللی، بیمه‌نامه‌ها و تحریم ناوگان حمل‌ونقل) هزینه و زمان ورود کالا را افزایش داده است. در مجموع، موانع تحریم موجب شده هزینه و مدت زمان واردات ورق استنلس استیل رشد چشمگیری داشته باشد.
به علاوه به دلیل تحریم‌ها و نداشتن فناوری بومی کافی، نیاز کشور بیش از پیش از طریق واردات تامین می‌شود. این عوامل همچنین باعث شده قیمت تمام‌شده واردات استنلس در ایران به‌شدت تحت تأثیر نرخ ارز و هزینه‌های اضافی حمل باشد. به علاوه ترخیص استیل از گمرک خود شامل صرف هزینه و زمان می‌شود.
سیاست‌های دولتی و تعرفه‌های گمرکی
دولت ایران برای حمایت از صنایع داخلی و تنظیم بازار، برخی مقررات و تعرفه‌ها را در واردات استنلس اعمال کرده است. ورق استنلس استیل عمدتاً در ردیف تعرفه‌ی ۷۲۱۹ قرار می‌گیرد که مطابق آیین‌نامه‌ی گمرکات، دارای 1۰٪ مالیات بر ارزش افزوده و متوسط حدود 4% عوارض ترخیص استیل از گمرک است. به‌علاوه، واردات ورق و لوله استنلس استیل در گروه کالایی اولویت ۵ قرار گرفته و مشمول تخصیص ارز مبادله‌ای (نیمایی) است تا به صنایع داخلی کمک شود.
لازم به ذکر است که به‌واسطه‌ی عدم تولید ورق استنلس در داخل، واردات این محصولات مشمول برخی تسهیلات مانند معافیت‌های محدود از تست‌های گمرکی می‌شود تا ترخیص استیل از گمرک بسیار آسان‌تر شود. به‌عنوان مثال، اگر کشور مبدا دارای سیستم متریک هماهنگ (SI) باشد، فرآیند ترخیص استیل از گمرک در کوتاه‌ترین زمان ممکن (۳-۴ روز) انجام می‌شود.
دلایل افزایش قیمت استیل در بازار
دلایل افزایش قیمت استیل در بازار چیست و از کجا نشات می‌گیرد؟ نوسان قیمت استنلس استیل در بازار جهانی عمدتاً تابع قیمت مواد اولیه و میزان عرضه و تقاضاست. یکی از عوامل موثر بر قیمت استیل، قیمت نیکل است. کارشناسان بازار جهانی معتقدند قیمت نیکل به‌دلیل نوسانات عرضه و تقاضا بسیار بی‌ثبات است و تغییرات آن می‌تواند تاثیر زیادی بر بهای ورق استیل داشته باشد. همچنین متغیرهای جهانی مانند هزینه انرژی، مقررات زیست‌محیطی و ظرفیت خالی تولیدکنندگان بزرگ (مانند چین، هند، کشورهای اروپایی) از عوامل مؤثر بر قیمت جهانی هستند.
در سال‌های اخیر نرخ جهانی استنلس استیل روند افزایشی داشته و تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند حجم بازار ورق استنلس (که حدود ۱۰۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ ارزیابی شده) تا سال ۲۰۳۰ با نرخ رشد سالانه حدود 5.9% افزایش یابد.
از سوی دیگر، قیمت داخلی ورق و لوله استنلس در ایران به‌شدت تابع نرخ ارز و هزینه‌های واردات است. البته عامل بسیار تاثیر گذار دیگر در بازار عرضه و تقاضا است؛ که با وجود تعدد واردکنندگان ورق استیل گاهی نرخ کف بازار ایران از قیمت‌های جهانی کمتر می‌شود. تحلیل‌ها نشان می‌دهد، تمامی کالاهای وارداتی تحت تأثیر قیمت دلار هستند؛ نوسانات نرخ ارز به‌طور مستقیم بر واردات ورق و لوله استنلس استیل در ایران اثر می‌گذارد.
در عمل، با افزایش نرخ دلار یا مشکلات تأمین ارز، قیمت ریالی ورق و لوله استنلس وارداتی در بازار ایران به سرعت بالا می‌رود. این امر باعث شده واردکنندگان و مصرف‌کنندگان عمده استنلس (مانند صنایع نفت، پتروشیمی و خودرو) با بی‌ثباتی قیمتی مواجه باشند. در مواردی، افزایش تعرفه یا موانع فروش ارز نیمایی نیز به هزینه نهایی واردات افزوده است.
وابستگی به واردات و ظرفیت تولید داخلی
ایران در تولید ورق استنلس استیل عملاً به‌طور کامل وابسته به واردات است؛ هیچ کارخانه‌ای در داخل ورق استنلس استیل به شکل‌های شیت و رول تولید نمی‌کند مگر در موارد بسیار خاص. به این ترتیب، حتی بزرگترین تولیدکنندگان داخلی لوله‌های استنلس استیل برای تولید خود نیازمند واردات ورق اولیه هستند.
در مجموع، با وجود گام‌هایی مانند تشویق تولید لوله استنلس استیل داخلی، سهولت ترخیص استیل از گمرک، ایران همچنان متکی به واردات اساسی‌ترین شکل فولاد ضد زنگ (ورق و کویل) است. کارشناسان بارها تأکید کرده‌اند که بدون حمایت مؤثر (مانند افزایش تعرفه یا ایجاد کارخانه‌های تولید ورق استنلس استیل)، صنایع کشور ناگزیرند نیاز خود را از بازار جهانی و ارز خارجی تأمین کنند. این وضعیت، در کنار تحریم‌ها، چالش‌های متعددی برای صنعت فولاد و استیل و همچنین زنجیره تأمین کشور به همراه داشته است.
سخن آخر
با آن‌که ایران در تولید فولاد کربنی به موفقیت‌های قابل توجهی دست یافته و یکی از 10 تولید کننده برتر جهان است؛ اما در حوزه استنلس استیل هنوز وابسته به واردات باقی مانده است. نبود واحدهای تولیدی بزرگ و پیشرفته برای فولاد ضد زنگ باعث شده تا نیاز بازار داخلی از طریق واردات تأمین شود. اگرچه ظرفیت فنی و منابع انسانی برای توسعه این حوزه وجود دارد، اما دستیابی به خودکفایی در تولید استنلس استیل نیازمند سرمایه‌گذاری جدی، انتقال فناوری و حمایت مستمر از صنایع پایین‌دستی خواهد بود.
انتهای پیام
مرتبط با :
استیل رخ
