سامانه تاپین موفق‌ترین شرکت در زمینه حل و نقل و لجستیک حوزه تجارت الکترونیک است. این شرکت که قدیمی‌ترین و باثبات‌ترین شرکت لجستیکی در این زمینه محسوب می‌شود، با ارائه راهکارهای خلاقانه موفق شده است تا در تمام طول دوران فعالیت خود به عنوان پرچمدار این حوزه در بین کسب و کارهای بزرگ و خرد مطرح باشد.
مهرداد ملک محمدی، مدیرعامل و هم‌بنیان‌گذار تاپین در گفتگوی اختصاصی با کاماپرس با اشاره به نحوه شکل گیری و فعالیت‌های این شرکت به چالش‌های عمده شرکت‌های لجستیک فعال در زمینه تجارت الکترونیک نیز اشاره کرده است.
تاپین با چه هدفی راه اندازی شد؟
خانواده ما اصالتاً اهل همدان هستند و همگی در حوزه نشر و کتاب‌فروشی فعالیت دارند. من دوران کودکی و نوجوانی‌ام را تقریباً به‌طور کامل در کتاب‌فروشی گذراندم. فکر می‌کنم حدود سال‌های 84 و 85 زمانی که در مقطع دبیرستان تحصیل می‌کردم، تصمیم گرفتم سایتی به نام «کتاب‌پین» راه‌اندازی کنم. سایتی که فهرست کامل کتاب‌های منتشرشده در کشور را دربر بگیرد. ایده من این بود که مثلا اگر کسی به دنبال کتابی درباره موضوع خاصی مانند C++ بود، با مراجعه به سایت من بتواند تمام کتاب‌های منتشرشده همراه با اطلاعاتی مانند نام ناشر، شماره تماس و آدرس ناشر در این حوزه را ببیند،. هدفم این بود که اگر مراجعه‌کننده‌ای به کتاب‌فروشی آمد و کتاب مورد نظرش را نیافت، مسیر زندگی‌اش عوض نشود و بتوانیم ناشر را پیدا کرده و کتاب را برای او ارسال کنیم.
ایده تجاری من این بود که ابتدا این دایرکتوری جامع را ایجاد کنم و سپس با جذب تبلیغات، درآمدزایی کنم. این پروژه را حدود سال‌های ۱۳۸۵ یا ۱۳۸۶ شروع کردم. اما متأسفانه با استقبال مواجه نشد. هیچ‌کس به سایت سر نمی‌زد یا در آن جستجو نمی‌کرد. من اطلاعات مورد نیاز را از سایت‌های کتابخانه‌ها و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمع‌آوری کرده بودم و شخصاً به دسته‌بندی آن‌ها پرداختم، چرا که اطلاعات موجود به شیوه تخصصی کتابداری دسته‌بندی شده بود. به‌عنوان مثال، کتاب آشپزی در دسته «دانشنامه» قرار می‌گرفت. خودم حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار عنوان کتاب را بررسی و دسته‌بندی کردم. با این حال، پروژه «کتاب‌بین» با شکست مواجه شد. پس از آن تصمیم گرفتم وب‌سایت را به فروشگاه آنلاین تبدیل کنم. به‌گونه‌ای که هر کتابی که در سایت مشاهده می‌شد، دکمه‌ای برای خرید داشته باشد. زمانی که کاربر این دکمه را فشار می‌داد، یک درخواست برای ناشر ارسال می‌شد تا کتاب را به آدرس خریدار پست کند.
متاسفانه ناشران با ما همکاری نمی‌کردند. آن زمان نمی‌دانستم که به چنین سایتی مارکت‌پلیس می‌گویند. به این فکر افتادم که کاری کنم پست کتاب را از دفتر ناشر تحویل بگیرد و برای مشتری ارسال کند. اما در آن زمان شرکت ملی پست هنوز خدمات تجارت الکترونیک را ارائه نمی‌داد. من که در آن زمان دانش‌آموز پیش‌دانشگاهی بودم و به‌تازگی وارد دانشگاه شده بودم، تقریباً روزانه از همدان به تهران می‌آمدم و به اداره پست مراجعه می‌کردم تا سرویس مورد نظرم را پیگیری کنم. مدیرعامل وقت شرکت ملی پست، آقای دکتر مهری، پس از مراجعات متعدد من، مسئول سرویس‌های نوین پستی، آقای صداق، را مأمور کرد تا هر کمکی که نیاز دارم انجام دهد تا من دیگر روزانه به اتاق ایشان مراجعه نکنم.
در نهایت، ما موفق شدیم زیرساخت لازم را ایجاد کنیم. این زیرساخت پنلی متصل به تمامی دفاتر پستی کشور بود. البته برای ثبت شرکت نیز با چالش‌هایی مواجه شدیم. در آن زمان اداره ثبت هنوز با مفهوم «تجارت الکترونیک» آشنا نبود. برای اینکه بتوانیم کلمه «تجارت الکترونیک» را در اساسنامه شرکت قید کنیم، از ما خواسته شد که از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز بین‌المللی بگیریم. پس از سه چهار ماه دوندگی، نهایتاً این مجوز را دریافت کردیم و موفق شدیم شرکت خود را با عنوان تجارت الکترونیک به ثبت برسانیم.
چگونه از فروش کتاب به فعالیت در بخش لجستیک تجارت الکترونیک رسیدید؟
با ایجاد زیرساخت پستی، این امکان را فراهم کردیم که خریدار بتواند به‌صورت آنلاین کتاب سفارش دهد و پست، آن را از ناشر دریافت و ارسال کند. این آغاز مسیر ما بود. هم‌زمان با ما، چند شرکت دیگر نیز در این حوزه شروع به فعالیت کردند، اما پس از گذشت حدود ۲۰ سال، بسیاری از آن‌ها دیگر فعال نیستند، درحالی‌که ما همچنان ادامه می‌دهیم.
ما در ادامه متوجه شدیم که فروش کتاب، کسب‌وکار اصلی ما نیست؛ بلکه مزیت اصلی‌مان، زیرساخت لجستیکی است که برای خودمان توسعه داده‌ایم. زیرا در حوزه کتاب مجبور بودیم فعالیت کنیم، اما در لجستیک می‌توانستیم به‌راحتی B2B کار کنیم. بنابراین، در سال‌های ۱۳۹۴-۱۳۹۵ تصمیم گرفتیم فروشگاه آنلاین خود را کنار گذاشته و تمرکز را روی زیرساخت لجستیکی بگذاریم. در همین راستا، نام مجموعه را از «کتاب‌بین» به «تاپین» تغییر دادیم تا مفهوم فعالیت‌مان فراتر از کتاب باشد. سرویس فروش کتاب را هم به‌صورت مستقل ادامه دادیم.
در ابتدای کار با چه چالش‌هایی مواجه بودید؟
ما در ادامه به سمت همکاری با سایت‌سازها و فروشگاه‌های آنلاین رفتیم و شبکه پستی و شرکت‌های حمل‌ونقل مانند شرکت ملی پست، تیپاکس و حتی راه‌آهن را نیز به سامانه متصل کردیم. یکی از چالش‌های اصلی ما این بود که بسیاری از شرکت‌های لجستیکی زیرساخت فناوری اطلاعات نداشتند، بنابراین تصمیم گرفتیم خودمان به توسعه این زیرساخت‌ها بپردازیم. امروزه سامانه ما، کل فرآیند مدیریت ناوگان را در برخی از مهم‌ترین شرکت‌های حمل‌ونقل کشور، از جمله حمل ریلی خودرو، پشتیبانی می‌کند. بسیاری از پلتفرم‌ها و شرکت‌های واسطه نیز از APIهای ما برای دریافت و ارائه خدمات استفاده می‌کنند.
تا سال ۱۳۹۸، شرایط برای ما چالش‌برانگیز بود و نتوانستیم رشد چشم‌گیری را تجربه کنیم. اما با شروع پاندمی کرونا، بازی به‌کلی تغییر کرد. تمایل مردم به خرید آنلاین افزایش یافت. یکی از دلایل مهم رشد ما این بود که پیش از آن، پلتفرم‌های بزرگی مثل دیجی‌کالا انبارهای متمرکز داشتند و مستقیماً با شرکت‌های حمل‌ونقل قرارداد می‌بستند. اما از سال ۱۳۹۸ با رشد فروشگاه‌های کوچک اینستاگرامی، نیاز به پلتفرم‌هایی مانند ما افزایش یافت. چون این فروشگاه‌ها به دلیل حجم پایین سفارش، نمی‌توانستند به‌صورت مستقیم با شرکت‌های پستی قرارداد ببندند.
همچنین، خود پلتفرم‌های بزرگ مانند دیجی‌کالا نیز به دلیل افزایش هزینه‌ها، به مدل‌های ارسال توسط فروشنده روی آوردند. این شرایط، به رشد چشمگیر کسب‌وکار ما منجر شد. کرونا در ادامه نیز به نفع ما تمام شد. موضوع از این قرار بود که ما سامانه‌ای به نام «پست کتاب» در اختیار داشتیم. پلتفرمی تخصصی در حوزه کتاب که ناشران از آن برای ارسال بسته‌های خود استفاده می‌کردند. با آغاز همه‌گیری کرونا، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دیگر قادر به برگزاری نمایشگاه حضوری کتاب نبود و به دنبال راهکاری می‌گشت تا ناشران بتوانند بدون خروج از دفاتر خود، از طریق یک بستر واحد محصولاتشان را به فروش برسانند و کتاب‌ها را مستقیماً به دست مشتریان برسانند. این دقیقاً همان کاری بود که سامانه «پست کتاب» انجام می‌داد. کتاب‌ها را از ناشر دریافت کرده و به خریداران تحویل می‌داد. به همین ترتیب، سامانه فروش آنلاین کتاب شکل گرفت. فکر می‌کنم در سال ۱۳۹۸ یا ۱۳۹۹ بود که نمایشگاه کتاب به‌طور کامل به‌صورت مجازی برگزار شد. ما در آن زمان بهترین گزینه برای اجرای این فرآیند بودیم. پلتفرمی واسط میان ناشران و مخاطبان. در جریان همان نمایشگاه، توانستیم در عرض ده روز، یک میلیون مرسوله را ارسال کنیم. هماهنگی با دفاتر پست، جانمایی ناشران و فرآیند فروش یک رکورد برای ما و حتی برای شرکت پست به شمار می‌رفت. ارسال روزانه ۱۰۰ هزار مرسوله دستاورد بسیار قابل توجهی بود.
تاپین امروزه شامل چه چیزهایی می‌شود؟
به‌طور کلی، تاپین حاصل ترکیب یک مارکت‌پلیس با زیرساخت لجستیکی قدرتمند است که در گذر زمان، از یک فروشگاه کتاب آنلاین به یکی از مهم‌ترین بازیگران حوزه لجستیک تجارت الکترونیک در ایران تبدیل شده است. هم اکنون شرکت تاپین به حدود ۴۳ هزار فروشگاه آنلاین سرویس ارائه می‌دهد و ماهانه تقریباً یک میلیون مرسوله را به شرکت‌های حمل و نقل طرف قرارداد، شامل پست، تیپاکس، راه‌آهن و سایر شرکت‌ها، تحویل می‌دهیم.
از رقبای خود نیز صحبت کنید. چه کار کردید که توانستید به عنوان پرچمدار این حوزه مطرح شوید؟
در مورد رقبا نیز طبیعتاً با چالش‌هایی روبه‌رو بودیم. با این حال، مزیت اصلی ما در این سال‌ها این بوده که هرگز سرمایه زیادی در اختیار نداشتیم. همین مسئله باعث شد به جای اتکا به تبلیغات پرهزینه مانند بیلبورد یا تلویزیون، بر خلاقیت تمرکز کنیم. این شرایط ما را وادار کرد تا به‌جای صرف هزینه‌های تبلیغاتی، راه‌حل‌های فنی مؤثر و خلاقانه‌ای ارائه دهیم. به‌عنوان نمونه، ما اکنون محبوب‌ترین افزونه وردپرس در حوزه خود هستیم و فقط در مخزن وردپرس بیش از ۳۰ هزار نصب فعال داریم. ما با کمک دوستانمان، افزونه‌ای توسعه دادیم که برای کاربران وردپرس و فروشگاه‌ساز ووکامرس امکانات لجستیکی را اضافه می‌کرد و به‌صورت رایگان در سایت در دسترس قرار داشت. این موضوع باعث شد که روزانه توسط هزاران کاربر دیده شویم.
در نهایت، این استراتژی‌ها و انتخاب‌های دقیق، به ما کمک کرد تا در این بازار، به‌عنوان یکی از پیشگامان باقی بمانیم.
در ادامه نیز ما زیرساخت ERP یا سامانه مدیریت ناوگان را که طراحی کرده بودیم، توسعه دادیم و موفق شدیم بستر شبکه ریلی کشور را نیز ارتقا دهیم. این کار را به‌صورت رایگان انجام دادیم و اکنون هر یک از رقبای ما که بخواهند با شرکت راه‌آهن یا سایر شرکت‌های مرتبط همکاری کنند، ناگزیرند از طریق پلتفرم ما به آن‌ها متصل شوند. در نتیجه، ما در درآمد آن‌ها نیز ذی‌نفع خواهیم بود. به این معنا است که هرچه رقبای ما بزرگ‌تر شوند و از خدمات شرکت‌هایی استفاده کنند که با ما قرارداد همکاری دارند، عملاً رشد آن‌ها منجر به افزایش سهم ما نیز خواهد شد.
این رویکرد موجب شد در ماه‌های اخیر بدون صرف هزینه‌ی اضافی، سهم بازار قابل توجهی به دست آوریم. برنامه‌ریزی ما همواره راه‌حل‌محور بوده است؛ به این معنا که ابتدا باگ‌ها و نیازهای بازار را شناسایی کرده‌ایم و سپس با ارائه راه‌حل مناسب، در همان نقطه‌ای که نیاز شکل گرفته است، خود را به مشتری معرفی کرده‌ایم.
آیا مذاکرات ایران و آمریکا و توافق احتمالی روی فعالیت شما هم تاثیر خواهد گذاشت؟
در این زمینه باید به این نکته توجه داشت که صنعت لجستیک جهان ذاتاً آمریکایی است. شرکت‌هایی مانند FedEx و دیگر برندهای بزرگ، نزدیک به ۹۰ درصد این صنعت را در اختیار دارند. در نتیجه، کشور ما عملاً در حوزه لجستیک بین‌المللی در تحریم کامل قرار دارد. برای مثال، امکان ارسال مستقیم یک بسته از ایران به کشورهای دیگر وجود ندارد. فعالانی که در زمینه پست بین‌المللی فعالیت می‌کنند، بسته را ابتدا به کشور ثالثی مانند امارات یا ترکیه ارسال می‌کنند، در آنجا مجدداً بسته‌بندی می‌شود بدون هیچ نشانی از ایران به شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی تحویل داده می‌شود. شدت تحریم‌های لجستیکی به حدی است که حتی اگر یکی از کارکنان یک شرکت خارجی ایرانی باشد، احتمال امضای قرارداد با آن شرکت از بین می‌رود.
با این حال، اگر اتفاق مثبتی در زمینه مذاکرات رخ دهد، می‌تواند فرصت بی‌نظیری برای ما باشد. زیرا بازار هدف دیگر محدود به جمعیت ۸۰ میلیونی ایران نخواهد بود و امکان گسترش در سطح بین‌المللی فراهم می‌شود.
از منظر شرکت‌های نرم‌افزاری و IT نیز فرصت‌های مناسبی فراهم شده است. افزایش ارزش پول ملی در روزهای اخیر، موجب شده تجهیزات و سخت‌افزارها با قیمت مناسب‌تری در دسترس باشند. همچنین، می‌توان از زیرساخت‌های فنی و نرم‌افزاری شرکت‌های اروپایی و آمریکایی بهره‌مند شد.
ارزیابی کلی شما از سال 1403 چه می‌تواند باشد؟
در ارزیابی کلی، سال ۱۴۰۳ شباهت زیادی به سال ۱۴۰۲ دارد، با این تفاوت که میزان سختی‌ها به‌مراتب افزایش یافته است. به نظر من، مهم‌ترین چالش پیش‌روی کسب‌وکارها، عدم شفافیت در قانون‌گذاری و وجود رفتارهای سلیقه‌ای در برخورد با فعالان اقتصادی است. این موضوع هر ساله تکرار می‌شود و می‌تواند به‌راحتی یک کسب‌وکار را دچار آسیب جدی کند. برای مثال، در سال‌های اخیر تجربه‌هایی مانند قطع مداوم برق، کمبود آب، نوسانات شدید قیمت تجهیزات و عدم پایبندی برخی نهادها به قراردادهای منعقدشده را داشته‌ایم. حتی در بسیاری از موارد، با تغییر تیم مدیریتی، تمام توافقات قبلی نیز از بین رفته است.
در واقع قانون بد همیشه بدتر از بی قانونی است و عدم ثبات نیز دغدغه فعالان را بیشتر کرده است. در واقع هیچ کسب و کاری نگاه دقیقی به آینده خود ندارد. این چالش‌ها برای همه مشترک هستند.
برای حل این مشکلات چه راهکارهایی را در پیش گرفته‌اید؟
ما برای مقابله با این شرایط، دو راهبرد اصلی در پیش گرفتیم. نخست، کوچک نگه‌داشتن تیم شرکت بود. به‌گونه‌ای که با 28 نفر، کاری در حد ۶۰ تا ۸۰ نفر انجام می‌دهیم. این تصمیم به ما کمک می‌کند تا در مواجهه با افزایش نرخ‌ها، هزینه‌های نیروی انسانی و فشارهای اقتصادی، بتوانیم جریان نقدینگی را مدیریت کنیم. دوم، واگذاری بسیاری از امور به‌صورت برون‌سپاری است تا بتوانیم چابک‌تر و موثرتر عمل کنیم.
ارزیابی شما برای سال جدید چیست؟ آیا اتفاق‌های خوبی را برای امسال پیش بینی می‌کنید؟
در خصوص سال جدید، به‌نظر من اتفاق خاص یا غیرمنتظره‌ای نخواهد افتاد. ممکن است برخی تحولات مقطعی مانند مذاکرات سیاسی یا تغییرات اقتصادی رخ دهد، اما آنچه که امیدوارکننده است، افزایش تمایل دولت به ایجاد زیرساخت‌های نرم‌افزاری و شفاف‌سازی اطلاعات است. به‌نظر می‌رسد که دیدگاه فناورانه در بین تصمیم‌گیران دولتی نسبت به گذشته بهتر جا افتاده و این می‌تواند به نفع پلتفرم‌ها و کسب‌وکارهای دیجیتال تمام شود.
در زمینه توسعه بازار چه برنامه‌ای دارید؟
در خصوص برنامه توسعه بازار، ما در سال جدید برنامه‌های متعددی داریم. یکی از اهداف اصلی، ارائه خدمات به کسب‌وکارهای خرد و خانگی است. تاکنون بیشتر خدمات ما معطوف به فروشگاه‌هایی با زیرساخت‌های حرفه‌ای و تجهیزات پیشرفته بود، اما امسال تمرکز ویژه‌ای بر فروشگاه‌های کوچک‌تر خواهیم داشت. در واقع حتی از سال ۱۳۹۸ تاکنون که کسب‌وکارها به سمت خرد شدن پیش رفتند، ما نیز زیرساخت‌های «فرست مایل» را گسترش دادیم و این روند را در سال جاری نیز ادامه خواهیم داد.
یکی از چالش‌هایی که در حال حاضر با آن مواجه هستیم، عدم آمادگی شرکت‌های حمل‌ونقل برای پاسخ‌گویی به حجم بالای مرسولات با پراکندگی جغرافیایی بالا است. ساختار و معماری این شرکت‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده که عمدتاً مناسب ارائه خدمات به کسب‌وکارهای متوسط و بزرگ با موقعیت‌های محدود و حجم بالای مرسولات است. به‌عنوان مثال، در یک مراجعه ممکن است هزار یا پانصد بسته جمع‌آوری می‌شود. اما در مواجهه با کسب‌وکارهای خرد، این مدل پاسخ‌گو نیست.
همانطور که اشاره کردم، در سال جاری، یکی از برنامه‌های اصلی ما توسعه زیرساخت «فرست مایل» است؛ به‌نحوی که بتوانیم فرآیند دریافت مرسولات را مستقیماً از محل کسب‌وکارهای خرد آغاز کنیم. همچنین در تلاش هستیم تا نیاز به تجهیزات خاص و گران‌قیمتی که برای فعالیت در تجارت الکترونیک الزامی بودند، حذف شده یا به حداقل برسند تا این گروه از فروشندگان نیز بتوانند به‌راحتی وارد بازار شوند. در کنار این اقدامات، اگر شرایط فراهم شود، راه‌اندازی شعبه‌های فیزیکی نیز در دستور کار قرار دارد.
اگر بخواهید به یک رکورد در سال گذشته اشاره کنید، این رکورد چه می‌تواند باشد؟
اگر بخواهیم به یکی از رکوردهای مهم سال گذشته اشاره کنیم، می‌توانیم بگوییم که موفق به ثبت بیشترین حجم حمل مرسوله شدیم. در حال حاضر، هفت شرکت حمل‌ونقل از طریق وب‌سرویس به پلتفرم ما متصل هستند و ما خدمات آن‌ها را به کاربران ارائه می‌دهیم. سال گذشته همچنین اولین سالی بود که گنجه‌های هوشمند یا «لاکر»ها را به سیستم خود افزودیم. اقدامی که به‌نظر می‌رسد تحولی در سیستم لجستیک کشور محسوب می‌شود و انتظار می‌رود در آینده نزدیک، استفاده از آن‌ها گسترده‌تر شود.
یکی از دستاوردهای دیگر و مهم ما در سال گذشته که کمتر در فضای لجستیک ایران دیده شده، همکاری و یکپارچه‌سازی میان شرکت‌های حمل‌ونقل مختلف بود. برای نخستین‌بار، ما توانستیم میان شرکت ملی پست ایران و شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران تعاملاتی مؤثر ایجاد کنیم. در گذشته، شرکت پست مسئولیت حمل تمامی مرسولات را با ناوگان اختصاصی خود بر عهده داشت، اما اکنون با شکل‌گیری این یکپارچگی، در مسیرهایی مانند مشهد، تبریز، بندرعباس، زاهدان و سایر شهرهایی که پوشش ریلی مناسبی دارند، از ظرفیت شبکه ریلی کشور نیز بهره گرفته می‌شود.
همچنین در بخش حمل‌ونقل شهری، یکپارچه‌سازی میان شرکت‌هایی نظیر «فوروارد» که در حوزه لجستیک شهری فعالیت می‌کنند و راه‌آهن انجام شده است. اکنون کاربران می‌توانند برای ارسال کالاهایی مانند یخچال از درب منزل به مقصدی مانند مشهد درخواست ثبت کنند. شرکت فوروارد مسئولیت جمع‌آوری کالا از مبدا را بر عهده گرفته و آن را به راه‌آهن تحویل می‌دهد. راه‌آهن نیز کالا را به مشهد منتقل کرده و در مقصد نهایی تحویل می‌دهد. این مدل همکاری و یکپارچگی میان شرکت‌های لجستیکی، اقدامی نوآورانه و مؤثر بوده و در حال حاضر سایر شرکت‌های حمل نیز در حال پیوستن به این فرآیند هستند تا بتوانند از ظرفیت‌های مشترک بهره‌مند شوند.
هم اکنون تاپین چه تعداد محصول را به صورت ماهانه به نقاط مختلف ایران ارسال می‌کند؟
در حال حاضر، پلتفرم ما به‌طور میانگین ماهانه حدود یک میلیون و دویست تا یک میلیون و سیصد هزار مرسوله را در قالب همکاری با شرکت‌های مختلف حمل‌ونقل، جابه‌جا می‌کند.
انتهای پیام
مرتبط با :
تاپین
مهرداد ملک محمدی
