شبکههای اجتماعی؛ فرصت بزرگ یا تهدید جدی برای سلامت عمومی؟
در سالهای اخیر، شبکههای اجتماعی به یکی از مهمترین منابع دریافت اطلاعات پزشکی برای مردم تبدیل شدهاند؛ فضایی گسترده که از یک سو میتواند آموزش سلامت را تسهیل کند و از سوی دیگر با موجی از توصیههای غیرعلمی و محتوای گمراهکننده سلامت عمومی را تهدید کند.
برای مشاهده جدیدترین اخبار کسب و کار کاماپرس را در اینستاگرام دنبال کنید.
به گزارش کاماپرس وحید مرزبان، رییس فضای مجازی و فعال روابط عمومی و فضای مجازی حوزه بهداشت و سلامت «پارس ایزوتوپ» مهمترین چالش امروز نظام سلامت در حوزه مدیا را نه تنها حجم بالای این اطلاعات غلط، بلکه دشواری مدیریت آنان و ضرورت ارتقای سواد سلامت دیجیتال در جامعه دانست، موضوعی که نقش پزشکان، روابطعمومیهای حوزه سلامت و فعالان رسانهای را بیش از هر زمان دیگری پررنگ میکند.
با توجه به توصیههای غیرعلمی فراوان در شبکههای اجتماعی که مخاطبان زیادی هم دارد، آیا امروز شبکههای اجتماعی به حوزه بهداشت و سلامت کمک میکنند یا آسیب وارد میکنند؟
شبکههای اجتماعی در حوزه سلامت یک ابزار دو لبهاند. از یک سو امکان اطلاعرسانی سریع، تولید محتوای آموزشی و دسترسی عمومی به منابع علمی را فراهم میکنند و میتوانند نقش مهمی در افزایش آگاهی عمومی داشته باشند. اما از سوی دیگر، انتشار گسترده توصیههای شبهعلمی و اطلاعات نادرست باعث سردرگمی، کاهش اعتماد عمومی و بروز رفتارهای پرخطر میشود. در این میان نقش کارشناسان روابط عمومی و فعالان شبکههای اجتماعی حوزه سلامت تعیینکننده است. آنها با تولید، اعتبارسنجی و ارائه محتوای صحیح و همچنین واکنش سریع به اطلاعات غلط، میتوانند افکار عمومی را هدایت کرده و زمینه افزایش آگاهی و شکلگیری رفتارهای سلامتمحور را فراهم کنند.
آیا مورد ذکر شده را میتوان مهمترین چالش نظام سلامت در حوزه مدیا دانست؟
انتشار توصیههای غیرعلمی یکی از چالشهای مهم است، اما مهمترین مسئله در ابعاد رسانهای نظام سلامت، مدیریت اطلاعات و ارتقای سواد سلامت دیجیتال مردم است. توانایی تشخیص منابع معتبر، مقایسه اطلاعات و استفاده از دادههای صحیح برای تصمیمگیریهای سلامتمحور، رکن اصلی مقابله با اطلاعات غلط است. این موضوع زمانی محقق میشود که نهادهای رسمی و فعالان روابط عمومی بتوانند محتوای علمی، بهروز و قابل اتکا تولید کنند و همزمان با سرعت به شایعات و اخبار غیرمعتبر واکنش نشان دهند. نمونههای موفق جهانی و داخلی نیز نشان میدهد که ارائه محتوای علمی سادهسازیشده، اینفوگرافیکها و ویدئوهای کوتاه آموزشی، مردم را به مراجعه به منابع معتبر و اصلاح رفتارهای خود ترغیب میکند.
چرا اطلاعات غلط سریعتر از اطلاعات درست منتشر میشود و مردم آن را باور میکنند؟
اطلاعات نادرست معمولاً کوتاه، هیجانبرانگیز و سادهسازیشدهاند و بنابراین سریعتر توجه مخاطب را جلب میکنند. از سوی دیگر پیامهای علمی نیازمند توضیح، زمان و استناد هستند و طبیعتاً کمتر در چرخه اشتراکگذاری قرار میگیرند. ذهن انسان نیز بهطور طبیعی به پیامهای احساسی واکنش سریعتری نشان میدهد. به همین دلیل اطلاعات غلط گسترده میشود و گاهی واقعیتر به نظر میرسد. باورپذیری این پیامها نتیجه سادگی، هماهنگی با احساسات و تکرار زیاد آنهاست. مأموریت اصلی متخصصان ارتباطات سلامت این است که محتوای علمی را به همان اندازه ساده، قابل فهم و کاربردی ارائه کنند تا مردم بتوانند تصمیمهای درستی در مورد سلامت خود بگیرند.
چطور میتوان به درستی یا نادرستی اطلاعات مطمئن شد؟
برای اطمینان از صحت اطلاعات، بررسی منبع، استنادهای علمی و تطبیق آن با دستورالعملهای رسمی ضروری است. مقایسه چند منبع معتبر، توجه به نهادهای تخصصی و در صورت امکان مشورت با کارشناسان کمک میکند خطا کاهش یابد. فعالان رسانهای حوزه سلامت نیز باید دانش علمی خود را بهروز نگه دارند و بر اساس دادههای معتبر محتوا تولید کنند تا مخاطبان بتوانند منابع قابل اتکا را از محتوای غیرعلمی تشخیص دهند. این یکی از اصلیترین چالشهای فعالان روابط عمومی است و نقش مهمی در افزایش دقت و صحت اطلاعات منتشرشده دارد.
برخی اینفلوئنسرها در انتشار اطلاعات غلط پزشکی نقش مهمی دارند. در مورد این افراد چه باید کرد؟ آیا اهرم قانونی وجود دارد؟
اینفلوئنسرها به دلیل محبوبیت و اعتماد مخاطبان، تأثیر گستردهای بر باورها و رفتارهای سلامتمحور دارند. گاهی این اثر مثبت است، مانند تشویق به ورزش، اما زمانی که توصیههای بیاساس پزشکی یا تبلیغ مکملهای غیرمعتبر منتشر میکنند، مخاطبان را به سمت تصمیمگیریهای غلط سوق میدهند. مقابله با این پدیده نیازمند رویکردی چندبعدی است: آگاهسازی مخاطب، محدودسازی انتشار محتوای غلط توسط گزارشدهی کاربران و پلتفرمها، و جایگزینسازی محتوا با نسخههای علمی، جذاب و سادهسازیشده. همکاری نهادهای رسمی با اینفلوئنسرهای معتبر نیز میتواند تأثیر چشمگیری داشته باشد.
در مورد اهرمهای قانونی، هرچند بسته به کشور محدودیتها متفاوت است، اما در بسیاری از کشورها تبلیغ درمانهای غیرمجاز یا گمراهکننده با جریمه، توقیف محتوا و حتی پیگرد مواجه میشود. با این حال، مؤثرترین مسیر معمولاً ترکیبی از نظارت پلتفرم، نهادهای دولتی و آموزش مخاطب است.
آیا حضور پزشکان در شبکههای اجتماعی به شفافیت موضوعات پزشکی کمک میکند؟
بله، حضور فعال پزشکان یکی از مؤثرترین روشها برای افزایش شفافیت و مقابله با اطلاعات نادرست است. پزشکان با ارائه محتواهای علمی قابل فهم میتوانند فضای شبکههای اجتماعی را از شایعات و اطلاعات ناکامل پاکسازی کنند. البته حضور در شبکههای اجتماعی زمانبر است و همه پزشکان علاقه یا توان ارائه محتوا به زبان ساده را ندارند. همچنین باید از سوگیریهای تبلیغاتی، مانند توصیه دارو یا مکمل، پرهیز شود تا اعتماد عمومی آسیب نبیند. زمانی بهترین نتیجه حاصل میشود که پزشکان بتوانند اطلاعات علمی را بدون سادهسازی مفرط، شفاف، مستند و بیطرفانه ارائه دهند و مخاطب را به تحلیل و تفکر مستقل تشویق کنند.
سود پلتفرمها از انتشار محتوای پزشکی چه تأثیری بر کیفیت اطلاعات دارد؟
الگوریتمهای شبکههای اجتماعی بر اساس میزان تعامل کاربر عمل میکنند، نه صحت محتوا. بنابراین پیامهای جذاب، احساسی یا جنجالی حتی اگر غلط باشند بیشتر در معرض دید قرار میگیرند. از آنجا که پلتفرمها از افزایش تعامل سود مالی میبرند، محتوای ساده و هیجانبرانگیز نسبت به محتوای علمی و مستند شانس بیشتری برای دیده شدن دارد. این الگو به کاهش میانگین کیفیت محتوای پزشکی منجر میشود. هرچند، اگر پلتفرمها ابزارهایی مانند برچسب هشدار، کاهش انتشار محتوای غلط و تقویت محتوای معتبر را فعالانه به کار بگیرند، همین چرخه میتواند به انتشار سریع اطلاعات صحیح کمک کند. ترکیب تنظیمگری پلتفرم، آموزش کاربران و حضور متخصصان، راهکاری مؤثر برای بهبود کیفیت محتوا است.
تجربه دنیا در زمینه انتشار اطلاعات نادرست پزشکی در شبکههای اجتماعی چیست؟ آیا آماری وجود دارد؟
مطالعات جهانی نشان میدهد که انتشار اطلاعات نادرست پزشکی در شبکههای اجتماعی بسیار گسترده است. در یک مقاله مروری در ژورنال معتبر JMIR، مشخص شده که تا ۸۷ درصد از محتوای منتشرشده در موضوعات مختلف سلامت، شامل واکسیناسیون، سلامت روان، بیماریهای مزمن، مواد مخدر و پاندمیها، حاوی اطلاعات نادرست یا گمراهکننده بوده است.
در نمونهای دیگر، بررسی ۱۴۴ هزار صفحه در پلتفرم X نشان داد که صفحات با اعتبار پایینتر تأثیر بیشتری بر کاربران دارند. همچنین در TikTok بیش از نیمی از ویدئوهای پربازدید حوزه سلامت روان حاوی اطلاعات غلط بودهاند. تجربه دنیا، بهویژه در دوران همهگیری کرونا، نشان داد اطلاعات جعلی میتواند میلیونها نفر را تحت تأثیر قرار دهد و اهمیت ارتقای سواد سلامت دیجیتال را دوچندان کند.
در جهان با افرادی که اطلاعات غلط پزشکی منتشر میکنند چه برخوردی میشود؟
در سطح جهانی برخوردها عمدتاً ترکیبی از اقدامات قانونی، تنظیمگری پلتفرمها و آموزش عمومی است. در بسیاری از کشورها تبلیغ داروها یا درمانهای غیرمجاز با جریمههای سنگین، حذف محتوا و حتی پیگرد قضایی همراه است؛ مانند اقدامات FDA و FTC در آمریکا. پلتفرمهایی مانند اینستاگرام و TikTok نیز با حذف محتوا، محدودسازی دسترسی و تعلیق حسابها تلاش میکنند دامنه انتشار اطلاعات غلط را کاهش دهند. در کنار اینها، سازمانهای بهداشتی و نهادهای تخصصی با برچسبگذاری محتوا، اطلاعرسانی رسمی و هدایت کاربران به منابع معتبر نقش مهمی در کاهش آسیبها دارند.
انتهای پیام
مرتبط با:
