دامپزشکان؛ نگهبانان سلامت مواد غذایی از مزرعه تا کارخانه
در روزگاری که سلامت غذایی بیش از هر زمان دیگری به دغدغه‌ای جهانی بدل شده، نقش دامپزشکان تنها محدود به درمان دام‌ها نیست؛ بلکه آنان نگهبانان خاموش زنجیره سلامت غذایی‌اند.
به مناسبت روز دامپزشک، دکتر علیرضا قدرتی، مسئول فنی و بهداشتی شرکت فرآورده‌های لبنی رامک، در گفت‌وگوی اختصاصی با کاماپرس، از جایگاه واقعی این متخصصان در صنایع لبنی سخن می‌گوید؛ جایگاهی که هنوز در ایران تا نقطه مطلوب فاصله دارد.
برای مشاهده جدیدترین اخبار کسب و کار کاماپرس را در اینستاگرام دنبال کنید.
نقش متخصصان دامپزشکی در صنایع غذایی، به‌ویژه صنایع لبنی، تا چه اندازه اهمیت دارد؟
برای اینکه محصولی سالم و ایمن به دست مصرف‌کننده برسد، علم نوین صنعت غذا و استانداردهای بین‌المللی امروز تاکید زیادی بر سلامت مواد اولیه دارد. مواد اولیه باید بهداشتی، سالم و عاری از هرگونه مواد مضر برای مصرف‌کننده باشد. همچنین کنترل‌های دقیقی در فرآیند تولید انجام می‌شود تا از سلامت محصول نهایی اطمینان حاصل شود.
در صنایع لبنی، شیر خام و در صنایع گوشتی، انواع گوشت قرمز، مرغ، ماهی و سایر گوشت‌های حلال عمدتا فرآورده‌های خام دامی هستند. در این میان، دامپزشکان با توجه به دانش و تحصیلات خود می‌توانند درباره سلامت مواد اولیه اظهار نظر کنند و نظارت بهداشتی دقیقی داشته باشند. به همین دلیل نقش آنان در تضمین سلامت محصولات نهایی بسیار کلیدی است.
ضرورت تقویت ارتباط میان دانشکده‌های دامپزشکی و صنایع غذایی چیست؟ این ارتباط در حال حاضر چقدر وجود دارد؟
دانشی که صرفا تئوریک باشد، بدون تجربه عملی، نمی‌تواند در عرصه واقعی صنعت کاربردی شود. در دانشگاه‌ها، آموزش‌ها هرچند شامل دروس عملی هم هست، اما این بخش‌ها فاصله زیادی با نیازهای واقعی بازار کار دارند. اگر دانشجوی دامپزشکی هم زمان با تحصیل بتواند بخشی از آموزش‌های عملی خود را در کارخانه‌های لبنی یا گوشتی بگذراند، پس از فارغ‌التحصیلی با تجربه و آمادگی بیشتری وارد بازار کار می‌شود.
در حال حاضر چنین برنامه‌ای به صورت نظام‌مند وجود ندارد. کارآموزی‌ها معمولا کوتاه مدت‌اند و بیشتر جنبه اداری دارند تا آموزشی. در نتیجه، فارغ‌التحصیلان دامپزشکی در زمان ورود به صنعت، از فضای واقعی کار و فرآیندهای صنعتی فاصله زیادی دارند. در بخش‌های درمانگاهی و کلینیکی وضعیت کمی بهتر است، اما در بخش صنایع غذایی هنوز این خلأ به‌شدت محسوس است.
چه راهکارهایی می‌تواند به تقویت مهارت‌های عملی متخصصان دامپزشکی و آشنایی آنان با فرآیندهای صنایع لبنی کمک کند؟
مهم‌ترین راهکار، الزام به گذراندن واحدهای درسی عملی در کارخانه‌های صنعتی است. این واحدها باید نه تنها اجباری، بلکه از نظر تعداد نیز افزایش یابند. در حال حاضر دانشجو هنگام ورود به رشته دامپزشکی نمی‌داند در آینده قرار است در کدام شاخه فعالیت کند؛ صنعت لبنیات، فرآورده‌های گوشتی، کلینیک، یا بخش دولتی.
اگر از ابتدای دوره، گرایش‌های مختلف دامپزشکی تفکیک و مسیر آموزشی هر کدام مشخص شود، دروس تخصصی‌تر و کاربردی‌تر برای هر مسیر تدوین خواهد شد. در آن صورت، فارغ‌التحصیلان با دانش و تجربه بیشتری وارد بازار کار می‌شوند. صرف گذراندن کارآموزی‌های یک یا دوماهه در کارخانه‌ها، کمک محدودی دارد اما قطعا از وضعیت فعلی بهتر است.
وضعیت منابع انسانی متخصصان دامپزشکی در صنایع غذایی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ نیروهای باتجربه و تازه‌کار در چه وضعیتی قرار دارند؟
در حال حاضر جذب دامپزشک در صنایع، عمدتا بر اساس الزامات قانونی صورت می‌گیرد. برای مثال، هر کارخانه لبنی برای کنترل بهداشتی و کیفی شیر خام ورودی باید دکتر دامپزشک داشته باشد. همچنین در کارخانه‌های فرآورده‌های گوشتی و کشتارگاه‌های دام و طیور، حضور دامپزشک برای نظارت بر سلامت مواد اولیه الزامی است.
اما دامپزشکانی که علاوه بر تحصیلات دانشگاهی، تجربه عملی در حوزه تولید هم دارند، جایگاه بالاتری پیدا می‌کنند. چنین افرادی هم به سلامت مواد اولیه اشراف دارند و هم با تکنولوژی تولید آشنا هستند؛ در نتیجه نگاه جامع‌تری به فرآیند تولید دارند. به طور خلاصه، جذب دامپزشکان در صنایع یا از مسیر الزام قانونی انجام می‌شود یا از طریق تجربه و مهارت مازاد که ارزش افزوده بیشتری برای صنعت دارد.
مهم‌ترین چالش‌های صنایع لبنی برای جذب متخصصان دامپزشکی چیست؟
یکی از چالش‌های اصلی، کم‌تجربگی و ضعف مهارت‌های عملی در میان برخی فارغ‌التحصیلان است. از سوی دیگر، تعداد دانشگاه‌هایی که رشته دامپزشکی ارائه می‌کنند بسیار زیاد شده و به‌ویژه دانشگاه‌های آزاد در سراسر کشور این رشته را توسعه داده‌اند. اما بازار کار متناسب با این حجم از فارغ‌التحصیل رشد نکرده است.
مشکلاتی نظیر خشکسالی، کمبود علوفه و کاهش جمعیت دامی، سبب شده فرصت‌های شغلی در این حوزه محدودتر شود. در نتیجه، تناسبی بین عرضه و تقاضای نیروی انسانی وجود ندارد. هرچند افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان از نظر تئوریک قدرت انتخاب صنایع را بالا می‌برد، اما چون بیشتر آنان تجربه عملی کافی ندارند، این تنوع عملا به بهبود کیفیت انتخاب منجر نمی‌شود.
وضعیت متخصصان دامپزشکی در صنایع غذایی ایران در مقایسه با سایر کشورها چگونه است؟
جایگاه دامپزشکان در هر کشور ارتباط مستقیمی با وضعیت اقتصادی آن کشور دارد. در شرایطی که کشور ما با مشکلات اقتصادی، تحریم و تورم مواجه است، امکان واردات تجهیزات و تکنولوژی‌های روز وجود ندارد و صنایع غذایی به تدریج تضعیف می‌شوند. این موضوع به طور مستقیم بر فرصت‌های شغلی دامپزشکان تاثیر منفی می‌گذارد.
در مقابل، در کشورهایی مانند سوئیس، حتی کارخانه‌های کوچک لبنی می‌توانند به ده‌ها کشور صادرات داشته باشند، تکنولوژی‌های جدید را وارد و در نتیجه دامپزشکان بیشتری را جذب کنند. به طور کلی، وضعیت دامپزشکان در ایران نسبت به کشورهای پیشرفته مطلوب نیست و این موضوع به دلیل رکود و تورم اقتصادی و همچنین تحریم‌های بین‌المللی تشدید شده است.
در پایان، اگر نکته‌ای باقی مانده که لازم می‌دانید به مناسبت روز دامپزشک مطرح شود، بفرمایید.
در بسیاری از کشورها جایگاه دامپزشکی بسیار بالاتر از ایران است. برای نمونه، در کشورهای حوزه اوراسیا و سی‌آی‌اس، تمام کنترل‌های مربوط به محصولات لبنی زیرمجموعه سازمان دامپزشکی آن کشور است و عملا وزارت بهداشت یا سازمان استاندارد مستقلی در این زمینه وجود ندارد. در آن کشورها، از ابتدا تا انتهای زنجیره تولید، کنترل‌های بهداشتی در اختیار دامپزشکان است. اما در ایران، نقش دامپزشکان فقط تا مرحله مواد اولیه خام دامی ادامه دارد و پس از آن، دیگر نقشی در فرآیند تولید ندارند.
موازی‌کاری میان دستگاه‌های نظارتی مانند وزارت بهداشت و سازمان ملی استاندارد نیز یکی از چالش‌های بزرگ صنعت و متخصصان این حوزه است. امیدوارم جایگاه دامپزشکی در کشور ما نیز به تدریج به جایگاه واقعی و تخصصی خود برسد.
انتهای پیام
مرتبط با:
